Laba bantu bakwaNtshilibe kuthiwa baphuma esizweni soSuthu okuthiwa amaKwena. Uma silandela umkhondo wesizwe samaKwena okuphuma kuso isizwe samaNtshilibe. UKwena wazala uKhabo I endlini yokuqala, kwathi kowesibili wazala uNgwato, kwathi kowesithathu wazala uNgwaketsi. Emzini kaKhabo ngazala uMasilo wesibili; UMasilo II wazala uNapo; UNapo wazala uMotebang endlini yokuqala, uLisema kweyesibili, kwathi owesithathu wazala uMolapo.
Kukulezi zindlu ezintathu zikaNapo lapho kuqhamuke khona izizwe zamaKwena: Monaheng; Ababungazi; Amakhosi; amaKgwakgwa; amaChows; Izinkampani; abakwaModibedi.
Isizwe samaNtshilibe sadabuka ngaseZambezi. Saqala sayobusa emaMpondo sabe sesisuka lapho saya kumaXhosa. Ngoba amaXhosa namaMpondo yizizwe ezazibusa ngaleso sikhathi sakudala. Isizwe samaNtshilibe sake salwa nesizwe sabaThembu, uZondwa inkosi yabaThembu kuthiwa wabulawa yilesi sizwe.
Ngngwangi, S.K. Encwadini yakhe ethi, “Emqwashini” ulandisa ngemvelaphi yamaNtshilibe: “AmaKwena kaTiya ayehlala emfuleni iCaledon obizwa ngokuthi uMrhugwane ngesiXhosa. Bafulathele iLusuthu ngenxa yezimpi zokubuyiselwa umhlaba. Bawela izintaba zasoLundi, bawela eMpondoni, basebenza iminyaka eminingi.
Bafike kwaGcaleka besuka eMpondoni. Basuka emaMpondo bakhokhelwa abazukulu bakaTiya uMvelase noBhanqo. Bawela eyabaThembu, bebuka uMbashe, beqhuba imihlambi yezinkomo zabo; uma bebona abaThembu kwaluma amakhwapha. AbakwaBhanqo bavikela izinkomo zabo. Empini yabo nabaThembu, kwafika amaNgqotsini kaMjobi;
bahlangana babhodloza ngesasasa kwasala inkosi yabaThembu uNdaba. Baqhubeka ngalendlela oBhanqo noNgqozini baze bawela uMbhashe balala ngale ngoba kwase kuhlwile. Babasa umlilo bapheke. Futhi balandela abaThembu; ngoba abakwaBhanqo bezwe bememeza bethi: “Nina zingwenya?”
Yabuya impendulo: “Cha, singamaNtshilibe.” Laba oNtshilibe inqobo nje uma bengoBhanqo.
Bathe befika enhlokodolobha yaseKhwata bamukelwa banikezwa izindawo. AmaNtshilibe namuhla athathwa njengamaXhosa. Baningi ePesheya naseNeno eNciba, eSikweiya kwaQhayi, eNkontso eDushane. Asisona isizwe esihloniphekile ngisho maphakathi nezigodi zaseXhoseni. Zibizwa uma zithuthwa: Bhanqo, Nondize, Langa, Khawuta, Tshiwo, Phalo, Malangana, Mdumane, Bobese, Ncancase, Ntshontso, Ndlondho Gqabantshi, Zika Sarhili, Zikaleka, Zika, Zika Ngwelashe, Zika Bhadula, Mvelase, Zikajukutyya. Enyameni, enyameni ngamehlo, Khuluma nomfowethu, umfowethu ungifuna ngaphesheya, Khuluma nami, ngimi nawe, Uma uyigwala, hamba endodeni, Uyokhokha isikweletu ngoba. Ngingumfowenu angikwazi ukuziyela ngidinga usizo, Khuluma, ngizofika, Kusho uMhlengikazi uma sekwenziwa!
Lona ngumbuzo obalulekile kubantu banamuhla uma bezwa ngomlando
Yama Mvulane ithi: Sibaluleke ngani lesi sibongo? Kungani kufanele umuntu abe nomkhaya?
Noma, kungani umuntu kufanele azi umndeni wakhe? Nansi impendulo: Izizwe zibaluleke kakhulu kuBuntu ngoba ziyindlela yokuthola imvelaphi yakho, ukuthi ungubani nokuthi obani izihlobo zakho ngegazi, nokuthi izihlobo zakho zingobani. Yake yakhala indoda ihleli yodwa nesithandwa sayo kwelinye lamazwe ashibhile, izwe limjikela lathi angazi mina nawe sihlobene kuphi ngoba vele sisodwa! Uma silandela umndeni wesizwe sakwaXhosa amaXhosa anezinto ezibonwa ngumuntu wesizwe sawo, yilezi: izinwele, isandla, unyawo, uzwane, izinzipho, umunwe, isithupha, inkaba, negazi. umXhosa uthi: Izinwele lezi noma ngabe izinto ziyafana nezomndeni.
Ngithe uma ngikhuluma ngaye kwavele kwanqunywa phakathi kodwa ngimazi nje umzala wami waseQonce. Abangane beqiniso bahlobene ngegazi.
Ngithe ngiqala nje ukukhuluma ngawe ngezwa egazini, ngezwa ukuthi muhle, kunento ethi angikhulume nawe, kodwa ungumuntu walapha eQocweni ngempela. Ngiyakubona ngomunwe ukuthi ungowakwaMzudumi. UMzudumile umzala wami, lezinzwane zivulekile, leminwe emifishane ikwenza kube nguwe ohleziyo. Ngathi ngibona insizwa yaseNcotshweni, isho kanjalo imamatheka yakhe. Kou, ufihla umhlaba! Lesi sandla, leminwe emide, isithupha lesi esigwegwile, lezi zinzipho, yizo ezingenza ngizizwe sengathi ungowakwaZangweni Mlungisi.
Leave a Reply