Want a t-shirt with your clans? click here to see pictures

AbakwaBhengu 😍 Ngcolosi

UMUNTU wokuqala ongukhokho wabantu bakwaNgcolosi nguSongololo. Yena wazala uLusibalukhulu, uLusibalukhulu wazala uDlabazana ozala uBhengu.

Kokhokho babantu bakwaNgcolosi igama likaBhengu laduma kakhulu laze lagcina seliyisibongo kuze kube namuhla. Esend*ni likaBhengu kwavela uNgwabini, uNgwabini uzala uLamula. Nazi izihasho zakhe uma egiya: uLamula bonyanga! Kuyophel’ amabele sidl’inyama.

NabakwaJali bangabakhona kwaNgcolosi. Maningi amaqhawe avela kubo aziwa ngokuthi angawakwaNgcolosi njengoBheje kaJali: uMayikhipha! uMayikha kuzond’ umkhwekazi, Ath’ umntanami kendele ndawo, Wendele esigcwelegcweleni.

Iqhawe lesibili lakwaJali kwaNgcolosi nalo elahlabana ezimpini laze lanikezwa izibongo ezasala ziyisibuko sezinto elalizenza nguSikhewu kaJali wakwaNgcolosi: uVuthuvathu! uMvub’ uyaphukutha [kutekezwa ukubhukuda]! uMathanga dabul’ isiziba; uMathendele kabuyi laph’ eyekhona.

Iqhawe lesithathu kulo mkhakha wabakwaJali bakwaNgcolosi nguGwadlela. Naye wavelela esizweni sakwaNgcolosi ngobuqhawe bakhe waze wathola lezi zibongo: uSidunga manzan’ abawesabayo; uMklaklaza njengezulu. uSogweb’ onjengomuny’ uSogweba. OnjengowakwaJobe. Impukane ezibindibindi; uMagwaz’ ephindela njengezulu.

Ngakho-ke abakwaBhengu nabakwaLamula kabaganani. Esendeni likaLamula kuvele uNgwane: “uNgwane-Ngwathi. Abayibonileyo, Bayibone ngasondo ukuthi iwele; Ningayiphungi ngezandla, Ningayiphungi ngezandla, Niyawube niyibangile; Ngob’uNgwan’udl’umuntu, Ebende ngentaba, Ethi yikhon ‘intab ‘izomlamulela.

UNgwane wazala uMepho. Nguyena owayebusa isizwe sakwaNgcolosi ngenkathi iNgonyama uShaka ihlanganisa izizwe zamaZulu ukuba zibe yimbumba eyokwazi ukubhekana nezitha zayo. uMepho wahlakanipha ngokungathathi izikhali enqabe ukuzimbandakanya nezizwe ezazihlanganiswa. Ngakho-ke ISizwe sakwaNgcolosi asizange sihlaselwe ngobuhlakani bakhe: uMdlung’odl’ abantu. Iphephede elingezwa ludaba, Elizw’ udaba ngoba lishunyayeziwe. Inkos’ ephos ‘ukulibala, Kwaze kwacishe kwabus’abezindlwana.

Inzalo kaMepho kaNgwane

UMepho wazala uNkungu noFaku. UNkungu kaMepho umuzi wakhe omkhulu kwakuseSinyameni lapho azala khona indlalifa yakhe uNdlokolo. Waphinde wazala kwenye indlu uHlangabeza unina owalotsholwa ngezinkomo zakwabo Faku umfowabo. Lokhu kwenziwa ngukuthi kwakuthi uma uNkungu efikile kwabo kaFaku alale elawini.

Lowo mfazi ayelala naye lapho elawini wazala uHlangabeza elotsholwe ngezinkomo zakwabo Faku. UNkungu wabulawa ngesikhathi sokubusa kweNgonyama uDingane ngoba wayesolwa ngokuthi uyozimbandakanya namaBhunu ayezinze ngaseMlaza.

Akazange afele eManzalathi igama lomfula esizweni sawaNgcolosi kwaNtunjambili okungamanxiwa okudabuka esizwe sakwaNgcolosi, nokulapho wonke amathuna amakhosi esizwe ekhona. Yithuna likaNkungu kuphela eliseMkhumbane lapho abulawelwa khona.

uBiliza! uBiliza ubeza nazo izibongo, Zinhl’ izandla, Zikulo mntwana, Zinjenge zimvu zisemaxhegwini, Zinjenge zikaNodanga, ngaseKuboshweni. uNyathela ngomkhonto, Abanye benyathela ngezitho.

Ngenxa yokuthi amadodana kaNkungu ayesemancane ngenkathi uyise edlula emhlabeni, isikhundla sobukhosi bakwaNgcolosi sabanjwa wuFaku.

Ukwehlukana kabili kwesizwe sakwaBhengu

Kwathi uma sekufanele kubuse uNdlokolo kaNkungu ngaphambi kwempi kaLangalibalele ngowe 1873, isizwe sehlukana kabili yize wayethathwa njengendlalifa kaNkungu. Yena wasala ehola ingxenyana encane ngaseMngeni. Ingxenye enkulu yazimbandakanya noHlangabeza.

Imbangela yakho konke lokhu kwaba yile: uNdlokolo wazalwa eyinxele. AbakwaNgcolosi kusukela ekufikeni kwabo lapha bevela lapho kwagcina kuseSwazini khona, babekholelwa isaga esithi: “inxele aliwakhi umuzi.”

Kwathi noma sebezinze lapha kwaZulu leyo nkolo yalokhu igxile kakhulu ezingqondweni zabo.

Ngakho-ke kwathi uma uNdlokolo sekufanele athathe isikhundla sobukhosi, oFaku kaMepho, oMayeza kaMqweleba, oCinwa noJali abazalwa ngamakhosi amadala akwaNgcolosi bathi inkosi okwakufanele ibuse isizwe nguHlangabeza kaNkungu. Ngakolunye uhlangothi oMambedu kaMepho namanye amadoda ozalo wona athi inkosi kufanele kube nguNdlokolo kaNkungu.

Baqhubeka oFaku nethimba lakhe bethi bona ngeke babuswe yinxele ngoba liba yishinga lone umuzi. Bagxila ekutheni abayifuni inkosi ephatha isihlangu sayo ngesandla sokudla bonke abantu bebe bephethe izihlangu zabo ngezandla zesinxele. Ngaleso sikhathi sonke isizwe sakwaNgcolosi sasakhe eMngeni phansi kweNtshangwe.

Ukuphindela emanxiweni aseManzalathi

Ngokubona ukuthi ayikho eyayigoba uphondo ezinhlangothini zombili, uFaku owayelibambabukhosi wathatha isinqumo sokuphindela emanxiweni amadala akwaNtunjambili eManzalathi nengxenye eyayesekela uHlangabeza. AMandlalathi ngumfudlana ongenela oThukela. Wakhukhula-ke uFaku nezinkomo zonke kanye nengxenye enkulu yesizwe eyayeseka uHlangabeza. EMngeni kwasala abantu abambalwa ababesekela uNdlokolo.

Isinqumo sikaTheophilus Shepstone [Somtsewu]

Umbango woqhekeko esizweni wakhula kanjalo kwagcinwa kumangalelwene kuTheophilus Shepstone owayenguNobhala weZindaba zaBantu abamnyama kuKoloni yaseNatali. Zombili izingxenye zabizelwa eMgungundlovu (Phithamarizbheki).

Isinqumo sikaTheophilus Shepstone sagcina sivune ingxenye kaNdlokolo kwazise uShepstone walithatha njengenhlekisa iphuzu lenxele nokungabusi kwalo umuzi. Wanquma ukuthi lonke ifa maliphindele eMngeni kuNdlokolo.

Wagcizelela ukuthi kufanele kugxilwe ekutheni uNdlokolo wayezalwa iyiphi inkosikazi kaNkungu, ukuthi wayelinxele kwakungasho lutho. UTheophilus Shepstone wagcina ngokuthi ukuba uHlangabeza wayeyintombazane izinkomo zakhe nxa egana zazizodliwa nguFaku ngoba unina wayelotsholwe ngezinkomo zakwabo.

Umuzi waseMandleni eMandlalathi

Ngenxa yenkolelo yokuthi inxele alibusi umuzi isinqumo sikaTheophilus Shepstone asizange sisho lutho engxenyeni enkulu yabantu ababesekela uHlangabeza. Wakha umuzi wakhe awuqamba igama wathi kuseMandleni. Lelo gama lalisuselwa ekutheni uHlangabeza lowa muzi wayezakhele ngamandla akhe, engawakhile ngefa likaNkungu. Lakhula kanjalo uhlonze lukaHlangabeza: Sijuqu esomndindimana, [kushiwo ukunqamuka kabili kwamadoda] uNkomo zidla nezamaNgisi, NezamaJalimane, Munt’ osentabeni, Uthuleleni?

Ngakbo-ke isinqumo sikaTheophilus Shepstone asizange sisho lutho ngoba isizwe sanda kakhulu eManzalathi endaweni eyayilele wonke amakhosi akwaNgcolosi. Kuyacaca-ke ukuthi lonke uzalo lukaMepho kaNgwane kaLamula, lwabuyela ngakuHlangabeza lwesaba inxele. Ozalweni ngakuNdlokolo baba babili: uMambedu indoda umntanenkosi noZithoya kaMepho.

Ukufa kukaNdlokolo

uNdlokolo owashona mhla Zlyl 19 kuNhlolanja 1915 isibhedukile iMpi yaMazwe oMhlaba [1914-1918]. Indlalifa yakhe kwakungu Vika yena owazala uDinabakubo ozala inkosi uBhekisisa Felix obusa isizwe esincikene nesaseMaphephetheni nesakwaNgcobo eThekwini hhayi kwaNtunjambili eManzalathi lapho umzukulu kaHlangabeza ebusa khona.

Ngenkathi kubheduka impi yamaNgisi namaBhunu [1899-1902], isizwe sakwaNgcolosi ngaphansi kukaHlangabeza sacindezelwa kakhulu ngabaphathi bezempi yamaNgisi ukuthi sikhiphe amadoda ayezohamba nezinqola zempi ezazithwalela amasotsha ukudla nezinye izimpahla ezazidingeka empini.

Laba bantu bakwaNgcolosi kwakudingeka belekelele amaNgisi uma kunesidingo ekunqobeni impi yamaBhunu. Abanye babantu abathunyelwa yiNkosi uHlangabeza Bhengu mhla ziyi 14 Masingana 1902 ngoNonjanja noMagqibo.

Laba bantu banikezelwa kuMkhuzi wempi yamaNgisi owayaziwa ngokuthi ngu Officer Commanding Army Service Corps eMarizbheki yena wase ebathumela ezindaweni ababedingeka kuzo.

Kwathi mhla ziyisi 5 Ntulikazi bonke abantu abamnyama ababephoqwe ukuyosiza impi yamaNgisi badedelwa ukuba babuyele emakhaya, banikeza amawarrants esitimela ukuze bafike emakhaya bedlule eMgungundlovana. Imali ababeyiholelwa ngopondo ababili ngenyanga. Bonke abazange bakhokhelwe ngenyanga yesithupha yokugcina besemsebenzini.

Bathenjiswa ukuthi imininingwane yayizothunyelwa komantshi babo ukuze bakhokhelwe imali ababekweletwa yona kodwa lokhu akuzange kwenzeke.

Ubuhlakani bukaMepho nendawo yabakwaNgcolosi

Indawo yabakwaNgcolosi yagudla umfula iNzalathi yehla njalo kwaNtunjambili yaze yayofinyelela oThukela. Kukhona abathi abantu bakwaLuthuli bavela kwabakwaNgcolosi kodwa abanye bayakuphika lokho.

Siyaz i ukuthi ngemuva kokuthi iNgonyama uShaka ithumele uNongila Mabaso owayeyinhloli enkulu yezwe eMpumalanga Koloni, wabuya nokuthi kwakuliwa abelungu behlasela amaXhosa. Ngakho-ke uShaka wazilungiselela ukuthi impi yabelungu ithi iqambe ifinyelela kwaZulu bese ilindiwe. Ngakho-ke wahlanganisa izizwe zamaZulu. Isizwe sakwaNgcolosi esasibuswa nguMepho naso sazimbandakanya nokugcwele nokuhlanganiswa kwezizwe.

Ngaleso sikhathi abakwaNgcobo nabo base beyingxenye kaZulu ohlangene kumbandakanya bakwaMkhize bakaZihlandlo.

UNgoza kaMkhubukeli Mthembu yena wase ebalekile waphikelela eMampondweni lapho afika abulawelwa khona indlalifa yakhe yabuya yazokhonza kwaZulu.

Enye ingxenye yabakwaNgcolosi ngaphansi kukaJali yona yaphikelela phesheya koMzimvubu nabakwaXesibe nabakwaThusi. Ngakho-ke abakwaJali nabakwaBhengu abaganani. UJali wavela ngoba bayingxenye eyajabha yadangala ngenxa yezimo ezazinzima kubhekenwe nazo.

Isizwe sakwaNgcolosi ngaphansi kukaMepho asizange sihlaselwe ngalobo buhlakani bakhe bokuvuma ukuthi sizimbandakanye ngokugcwele noholo IweNgonyama yamaZulu saze sakhipha ngisho izinkomo zokukhonza eNgonyameni uShaka.